Podbiegunowa Finlandia

Miesiąc, dział: FA-m- grudzień-styl życia

Autor: dr Radosław Kożuszek

Tytuł: Podbiegunowa Finlandia

Podtytuł: Tam, gdzie mieszka Święty Mikołaj

Ilość znaków: 15 200

Wstawka: O pięknie tego kraju, podobnie jak całej Skandynawii, stanowi przyroda. Ale są tu także wspaniałe miasta. To oblicze Finlandii jest mało znane, więc tym bardziej warto je poznać.

Ramka: Fińskie specjały

lasimestarin silli - marynowany śledź z przyprawami, octem, marchewką i cebulą
poronkä ristys - gulasz z mięsa renifera
lohilaatikko - potrawa z ziemniaków i łososia
lohipiirakka - pasztet z łososia

Finlandia jest jednym z najbardziej na wschód wysuniętych krajów Unii Europejskiej i jednym z bardziej zagadkowych regionów Starego Kontynentu. Wielu uważa, że stoi zawsze na uboczu ważnych wydarzeń i przygląda się, aby po czasie podjąć odpowiednią dla siebie decyzję. Coś w tym jest, gdyż kraj ten mimo niekorzystnych warunków naturalnych wspaniale sobie radzi i nie narzeka na brak poklasku. Finlandia przede wszystkim kojarzy się z bogactwem, nowoczesnym wzornictwem, krystalicznie czystymi jeziorami i rzekami, przepastnymi lasami, zagubionymi wioskami, sauną, Muminkami i Świętym Mikołajem. Do tego dorzucić można jeszcze wysoką technologię, bogactwo grzybów, jagód i żurawiny, mnóstwo dzikich zwierząt oraz niestety mało urodziwy naród, który jest mało rozrywkowy, ale lubi zaglądać do kieliszka.

Stara „szwedzka” stolica

Od czasu, gdy do Turku zaczęły lataćtanie linie lotnicze z Polski, miasto wyraźnie się ożywiło. Dzięki temu Polacy zaczynają poznawać Finów, a Finowie Polaków. Po przybyciu do Turku każdego zdumiewa senność, nieporządek i atmosfera miasta położonego gdzieś bardzo daleko. Latem ożywają tereny nad brzegiem rzeki Araujoki, nad którą można się przechadzać godzinami, odwiedzając pływające bary. Finowie pijąbardzo dużo alkoholu i dla zwykłego piwnego Polaka chmary zataczających się lub śpiących na trawinkach nastolatków przyprawiają o zawrót głowy i burzą mit „porządnego kraju”. Tony śmieci, jakie zostawiają po sobie alkoholowi biesiadnicy, przytłaczają, jednak drugiego dnia nie znajdzie się nawet jednego niedopałka papierosa – oczywiście do następnej wieczornej imprezy. Warto jednak wspomnieć, że Turku szczyci się znakomitym uniwersytetem i kulturalną atmosferą, z czego mieszkańcy są bardzo dumni. Nie zapominają jednak, że straciło status stolicy na rzecz Helsinek w 1812 r.
Historia Turku rozpoczyna się w 1229 r., kiedy to niedaleko obecnego centrum Turku Szwedzi założyli pierwszą katolicką osadę, w której rozpoczęto budowę kościoła i zamku. W tamtych czasach Turku było zaraz po Sztokholmie największym miastem Szwecji. Centrum miasta rozciąga się po obu stronach rzeki Aurajoki, gdzie znajduje się średniej urody plac oraz główna katedra Finlandii. W sąsiedztwie katedry znajduje się zabytkowy gmach Abo Akademii, jedynego szwedzkojęzycznego uniwersytetu w Finlandii. Budynki w centrum miasta pochodzą z XV-XIX wieku, jednak duża ich część uległa pożarowi w 1828 roku. Mimo to nadal można zobaczyć wiele drewnianych domów, nawiązujących do architektury rosyjskiej, kiedy miasto było pod carską okupacją. Najlepszym dla Turku był wiek XVI. Nie zagrażały mu żadne najazdy i miasto sięrozwijało. W latach 1558-1563, gdy księciem Finlandii był Jan III Waza, mąż Katarzyny Jagiellonki, próbowano oddzielić się nawet od Szwecji. Jednak przez kilka lat Szwedzi oblegali zamek Turunlinna, a po zdobyciu usunęli z urzędu Jana III. Wspomniany zamek jest jednym z najważniejszych zabytków Finlandii. Wybudowany u ujścia rzeki Aurajoki w 1280, był następnie wielokrotnie przebudowywany. Okres jego świetności przypadał na połowę wieku XVI, podczas panowania księcia Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki. Pod koniec XVI wieku był tam więziony król szwedzki Eryk XIV. W zamku można zwiedzać lochy, sale zamkowe oraz muzeum poświęcone historii Finlandii, a w szczególności historii Turku.

Nowa „rosyjska” stolica

Helsinki nazywane bywają „Córą Bałtyku”, z tego względu, że serce tego pięknego miasta bije nad samym morzem. Mało jest na świecie miast, gdzie ścisłe centrum otwarte jest na jakiś większy akwen, zazwyczaj są to rzeki prowadzące do morza czy oceanu. Spacerując uliczkami Starego Miasta, w pewnym momencie możemy zauważyć sunący na pierzeję budynków wielki, kilkupiętrowy liniowiec. Wiele ogromnych statków wpływa do samego centrum miasta, co stwarza niezapomniane przeżycia. Stolica, choć ma jak najbardziej fiński charakter i stanowi kwintesencję orientacji państwa na nowoczesność i postęp technologiczny, nie przypomina żadnego innego miasta w Finlandii. Helsinki są w porównaniu z innymi miejscowościami: duże, zadbane, o klasycystycznej architekturze. Swą wyjątkowość i kosmopolityczną atmosferę zawdzięczają fascynującej kombinacji wpływów szwedzkich i rosyjskich. Helsinki w ogóle nie przypominają innych ośrodków miejskich Skandynawii i rejonu Morza Bałtyckiego. Niska, prosta i funkcjonalna architektura kontrastuje z ozdobnymi monumentalnymi budowlami Sztokholmu, strzelistymi wieżami Rygi czy średniowieczną, ciasną zabudową Tallina, nie wspominając o Gdańsku czy Kopenhadze. Jedynym miastem, do którego Helsinki są podobne, a raczej są jego uboższą kopią, jest Sankt Petersburg.

Helsinki zostały założone przez szwedzkiego króla Gustawa I Wazę w 1550 r., aby po drugiej stronie zatoki istniało miasto, które byłoby przeciwwagą dla hanzeatyckiego kupieckiego Tallina, obecnej stolicy Estonii. Przez ponad dwa stulecia Helsinki pozostawały niczym nie wyróżniającym się miastem handlowym, położonym na skalistym półwyspie. W 1748 r. Szwedzi wybudowali tu morską twierdzę Sveaborg, dla ochrony wschodniej terenów królestwa przed atakiem ze strony carskiej Rosji. Jednak w 1808 r. Rosjanie pokonali Szwedów, zdobywając twierdzę i rok później zaanektowali Finlandię jako autonomiczne Wielkie Księstwo. W celu łatwiejszego zarządzania nowym księstwem w 1812 r. podjęto decyzję o przeniesieniu stolicy ze szwedzkiego Turku do Helsinek. Rosjanie pragnęli, aby stolica Finlandii wyglądała prawie tak pięknie jak Sankt Petersburg, dlatego projekt centrum miasta zlecono niemieckiemu architektowi C.L. Engelowi. Dziełem Engela jest olśniewający i monumentalny neoklasyczny Senaatintori (plac Senacki), nad którym bieleje najbardziej charakterystyczny budynek stolicy – Tuomiokirkko (katedra luterańska). Schody prowadzące do wejścia są ulubionym miejscem spotkań i hucznych obchodów Nowego Roku. W pobliżu znajduje się parlament oraz pałac prezydencki i liczne muzea. Na środku placu stoi wspaniały pomnik cara Mikołaja, który Finom w żaden sposób nie przeszkadza, a zdecydowanie dodaje uroku miejscu. Dla Polaków, którzy po odzyskaniu niepodległości zniszczyli przepiękne warszawskie cerkwie i sobory, uważając je za symbol carskiej władzy, fakt istnienia pomnika cara jest rzeczą niezrozumiałą. Nad samym morzem pomiędzy przystaniami promowymi rozciąga się Kauppatori (plac targowy), znany także jako targ rybny. Kiedyś sprzedawano tutaj świeże ryby i wyładowywano towary ze statków, dziś jest to komunikacyjne i rekreacyjne centrum miasta. Również tu stoi pomnik dominacji carskiej na tych ziemiach – dwugłowy orzeł umieszczony na wysokiej kolumnie. Z kolei na sąsiedniej wyspie Katajanokka wznosi się ceglany Sobór Uspieński, na tyle charakterystyczny, że trudno byłoby go z czymś pomylić. Tę prawosławną cerkiew obrządku rosyjskiego, ze wschodnioeuropejskimi cebulastymi kopułami i wnętrzem bogato zdobionym ikonami, zbudowano w 1868 r. w stylu bizantyjsko-słowiańskim. Innym wspaniałym kościołem Helsinek jest Temppeliaukio(Kościół w Skale), według projektu Timo i Tuomo Suomalainenów z 1969 r. Świątynia ta została wykuta w litej skale, a na pokrycie wspaniałego dachu o średnicy 24 m zużyto 22 km miedzianej taśmy.

Wstawka:Stolica Finlandii jest inna niż pozostałe skandynawskie stolice – architekturą bardziej przypomina wschodnio-europejskie miasta.

Twierdza szwedzko-rosyjsko-fińska

Suomenlinna, czyli Twierdza Fińska usytuowana w odległości zaledwie kilkunastu minut promem od Targu Rybnego. Tę ogromną fortecę wzniesiono na kilku ciasno zgrupowanych wysepkach. Dzieje fortecy sięgają 1748 r., kiedy Szwedzi wybudowali ją dla obrony wschodniej części swego imperium przed zakusami Rosji. W 1806 r. liczba mieszkańców wynosiła 4600 osób, o 400 więcej niż w Helsinkach. W trakcie wojny 1808 r. twierdza poddała się Rosjanom i została przemianowana na Viapori. To jej obronność zadecydowała w dużym stopniu o przeniesieniu przez Rosjan stolicy Finlandii z Turku do Helsinek w 1812 r. Obecna nazwa została wybrana w 1918 r., po odzyskaniu przez Finlandię niepodległości. Większość atrakcji Suomenlinny skupia się na dwóch głównych wyspach, Iso Mustasaari i Susisaari, połączonych ze sobą małym mostem. W krajobrazie południowej części Susisaari dominują stare bunkry, kruszejące mury i armaty. Ta część twierdzy daje najlepsze wyobrażenie o jej dawnym wyglądzie. Z kolei kościół na Iso Mustasaari, wybudowany został przez Rosjan w 1854 r. i jako jedyny na świecie pełni także funkcję latarni morskiej. Niegdyś drogę żeglarzom wskazywała lampa gazowa, dziś zastąpiona elektryczną. Dla helsińczykówłąki otaczające kamienne fortyfikacje Suomenlinny są ulubionym miejscem na piknik. W piątkowe i sobotnie letnie wieczory odbywają się tu liczne imprezy.

Słynna skocznia

Lahti usytuowane jest około 100 km na północ od Helsinek. To nowoczesne miasto przedsiębiorców, o atmosferze porównywalnej do innych miast na Pojezierzu Fińskim, słynie jako ośrodek sportów zimowych. Kilka tysięcy uchodźców z Karelii, która po II wojnie światowej została przyłączona do Rosji, przyczyniło się do rozwoju miejscowości, nazywanej „miastem biznesu”. W pobliskim kompleksie narciarskim wybudowano trzy duże skocznie, wykorzystywane zarówno zimą, jak i latem. Tutaj też wielokrotnie odbyły się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym. W małym muzeum narciarstwa, również w Ośrodku Sportowym, zebrano narty sprzed 2 tys. lat i narty Samów z Laponii. Zainteresowani mogą się pobawić symulatorem skoków narciarskich. Pomimo kilku atrakcji Lahti, powstałe w 1905 r., nie jest szczególnie interesujące. Dzięki sieci ścieżek rowerowych Lahti stanowi dobrą bazę do wypadów w pobliskie jeziora i lasy pełne grzybów i jagód.

Lapońskie włości Świętego Mikołaja

Laponia to kraina karłowatych lasów i setek jezior. Lapończycy, rdzenni mieszkańcy tych ziem, zajmują są wypasem reniferów i sprzedażą turystom słynnych fińskich noży oraz pamiątek z rogu, skóry i kości tych zwierząt. Latem niestety dokuczają tu miliardy komarów, a zimą jest tu cicho i pięknie. Długą noc polarną rozświetla bajkowa zorza polarna. Lapońskie wyprawy na nartach przez śnieżne bezdroża, jazda na skuterach śnieżnych czy saniami ciągniętymi przez renifery zawsze pozostają w pamięci. Miasto Rovaniemi to administracyjna stolica Laponii i właśnie tutaj można dostąpić faktu przekroczenia kołapodbiegunowego. Na północ od niego słońce przez jakiś czasna początku lata nie zachodzi w nocy za horyzont, w zimie na odwrót – wcale nie wschodzi. Wzajemny wpływ ciał niebieskich sprawia, że granica występowania tego zjawiska może się przesuwać o kilka kilometrów dziennie, jednak przyjmuje się, że koło podbiegunowe przecina szosę z Rovaniemi do Sodankylä dokładnie 8 km na północ od miasta i właśnie tutaj wymalowano na drodze odpowiednią linię i umieszczono oficjalną nazwę Napapiiri. Chętni skaczą z jednej na drugą stronę słynnej białej linii. Latem turyści przyjeżdżają do Rovaniemi, aby fascynować się białymi nocami, a zimą wybierają się na kuligi i nocne przejażdżki zaprzęgami reniferów. W lutym odbywa się tu także słynny Festiwal Zorzy Polarnej, któremu towarzyszy mnóstwo imprez sportowych i artystycznych. W 1944 r. miasteczko zostało całkowicie zniszczone przez Niemców, a przez wiele następnych lat odnajdywano tu ukryte miny. Obecna nowoczesna architektura to efekt planowej odbudowy. Główną ulicą jest Hallituskatu, od której inne arterie odchodzą na kształt rogów renifera, co jednak widać tylko z okna samolotu lub lotni.

Święty Mikołaj był biskupem Myry, gdzie zasłynął swą dobrodusznością. Zmarł ok. 350 r. Swoje pieniądze poświęcił na działalność charytatywną, a całe swe życie na nawracanie grzeszników. Legenda głosi, że pewien obywatel utracił swój majątek i ponieważ nie mógł zapewnić posagu swym trzem córkom, groziło im zejście na złą drogę. Słysząc o tym, Mikołaj wziął mieszek ze złotem i wrzucił go przez okno do domu tego człowieka. Najstarsza córka wyszła dzięki temu za mąż. Podobnie uczynił też wobec dwóch pozostałych dziewcząt. Stąd często przedstawiano go na obrazach z trzema mieszkami. Gdy Myra dostała się w ręce Saracenów, relikwie Mikołaja zostały przewiezione w roku 1087 do Włoch. Niestety cała akcja świętości Mikołaja działa się na terenach Azji Mniejszej należących dziś do Turcji, a słynny święty z Finlandią ani mrozem i śniegiem nie miał nic wspólnego. Dziś, jak powszechnie wiadomo,Święty Mikołajmieszka wFinlandii. Cały rok można go spotkać w jego wiosce położonej na kręgu polarnym, kilka kilometrów na północ od Rovaniemi. Jego skromna niegdyś chatka rozrosła się do sporych rozmiarów parku atrakcji. Wioska, choć niewątpliwie kiczowata, przynosi dzieciom mnóstwo radości. Można stąd wysłać kartkę do domu z oficjalnym znaczkiem świętego Mikołaja, a nawet, choćby było lato, zadysponować doręczenie jej na gwiazdkę. Jest tutaj także Główne Biuro Świętego Mikołaja, restauracja Świętego Mikołaja, Oficjalny Port Lotniczy Świętego Mikołaja. W wiosce oprócz szczodrego Świętego można również spotkać jego skrzaty i pomocne elfy oraz pogłaskać renifery. Zgodnie z tabliczką zawieszoną na drzwiach biura w okresie świątecznym Święty Mikołaj urzęduje od godziny 9 nawet do 19. W okresie świątecznym do mikołajowej wioski przychodzi blisko 35 tyś. listów, z czego przesyłki z Polski plasują się na trzeciej pozycji. Niezależnie od pory roku wioska jest odpowiednio przystrojona, a okoliczne świerki ubrane są w ozdoby choinkowe i światełka. Z głośników płyną melodie kolęd i pastorałek.

Muminkowe miasteczko

W zachodniej części Finlandii, tuż obok Turku, znajduje się niewielkie miasteczko Naantali, którego stara część przypomina wielki skansen. Pierwotnie osada rozrastała się wokół klasztoru, który usytuowany jest w centrum. Tak powstała wyjątkowo malownicza plątanina wąskich brukowanych uliczek, przy których stoją niskie drewniane domy, w których znajdują się kawiarnie, restauracje i sklepy z pamiątkami oraz fińskim rękodziełem ludowym.

Jednak największą atrakcja miasteczka nie są drewniane domki w centrum, ale Muumimaailma, czyli Świat Muminków. Tove Jansson, autorka książek o Muminkach, urodziła się 9 sierpnia 1914 r. w Helsinkach, w rodzinie szwedzkojęzycznej. Pierwsza książka o Muminkach została wydana w 1945 r., a następne części ukazywały się mniej więcej co dwa lata. Wszystkie książki o Muminkach odniosły wielki sukces: zostały przełożone na ponad trzydzieści języków. Muminki doczekały się też swojej wersji teatralnej, filmowej (między innymi serial zrealizowany w Polsce), radiowej, telewizyjnej i komiksowej. Świat, w którym żyją Muminki, pełen jest rozmaitych stworzeń – żyją w nim Paszczaki, Hatifnatowie, Mimble – każde z nich ma swój punkt widzenia na świat, swój charakter i temperament. Fińska muminkowa wioska powstała na wyspie Kailo i każdego lata ściąga do siebie tysiące turystów. Jest tam tyle atrakcji, że nawet osoby, które nie kojarzą tych poczciwych fińskich trolli, mogą dobrze się bawić. Muminkowa wioska znajduje się na wysepce, na która prowadzi most. W centrum znajduje się dom, identyczny, jaki można oglądać w serialu rysunkowym. Projektanci wiernie odtworzyli każdy detal, nawet kwiaty rosnące przed wejściem. Oczywiście dom to królestwo Mamy Muminka, która wraz z Panną Migotką witają turystów. Niedaleko rośnie las, identyczny jak w bajce, a tam spotkać można Włóczykija i Ryjka. Inne postacie z bajek kręcą się tu i ówdzie, a gawiedź intensywnie je fotografuje, wypytuje i dotyka. Na wyspie znajduje się też specjalnie wytyczona dla dzieci i rodziców plaża strzeżona oraz pole do minigolfa. Starsze dzieci mogą się pobawić w piratów na wyspie Väski, dokąddociera się statkiem.

Czysta natura

Finowie bardzo poważnie traktują sprawy związane z ochroną środowiska. W powszechnym głosowaniu wybrali sześć symboli narodowych: niedźwiedzia, łabędzia krzykliwego, okonia, brzozę, konwalię i granit. Niewiele jest państw, gdzie przyroda jest traktowana na równi z polityką. W rozległych lasach, bagnach, skałach i na torfowiskach panują idealne warunki do życia dla wielu roślin i zwierząt północy. Niedźwiedzie, renifery, lemingi, zające bielaki, lisy polarne i wilki spotkać można na północy kraju, ale jelenie, traki drapieżne, liczne gatunki ryb, rysie i rosomaki występują również na południu. Park Narodowy Linnansaari obejmuje jezioro Haukivesi wraz ze 130 większymi niezamieszkanymi wyspami i setkami malutkich skrawków lądu, na których wytyczono kilka krótkich szlaków pieszych. W wodach na terenie parku żyje niewielka grupa zagrożonego wyginięciem podgatunku foki obrączkowanej. W 2007 r. naliczono już tylko 50 osobników (główna populacja, ok. 280 sztuk, występuje dalej na południe w jeziorze Saimaa, od którego podgatunek ten bierze nazwę). W parku można też zobaczyć i usłyszeć rzadkie gatunki ptaków, m.in. rybołowa oraz na własne oczy spotkać największe ssaki Finlandii – losie. Park Narodowy Oulanka jest uważany za najpiękniejszy w Finlandii i rozciąga się na północy kraju wzdłuż granicy rosyjskiej. W parku warto zobaczyć lodowate wodospady i wiszące mosty rozciągnięte nad rwącymi rzekami. W północnej części parku znajduje się także ogromne urwisko zwane Ristikallio nad rzeką Aventojoki.